تحرک عناصر غذایی به چه معناست؟
تحرک عناصر غذایی در خاک و گیاه متفاوت است. حرکت عناصر غذایی در گیاه به معنای وسعت و میزان انتقال عناصر غذایی از برگهای پیر به قسمتهای جوان گیاه است. از آنجائیکه تحرک عناصر غذایی روی علائم کمبود آنها در گیاه تاثیر می گذارد، با دانستن این که کدام عنصر متحرک است ، می توانیم کمبود عناصر غذایی در گیاه را بهتر تشخیص دهیم.
تحرک مواد مغذی اصطلاحی است که برای توصیف توانایی مواد مغذی برای حرکت در یک محیط معین استفاده می شود. دانش تحرک مواد مغذی می تواند به تعیین کمبود و همچنین علت اصلی کمبود کمک کند.
اینکه یک عنصر در داخل گیاه باشد یا در خاک، تحرک آن متفاوت است.
جدول زیر تحرک عناصر غذایی را در خاک و گیاه نشان می دهد. توجه داشته باشید که چگونه برخی از مواد مغذی در خاک متحرک هستند، اما در گیاه بی حرکت هستند و بالعکس.
عناصر غذایی متحرک در گیاهان
متحرک : انتقال از برگهای پیر به بخشهای جوان گیاه تحت هر شرایطی
- نیتروژن
- فسفر
- پتاسیم
- منیزیم
- گوگرد
- کلر
- نیکل
علائم کمبود این عناصر غذایی ابتدا در برگهای پیر نمایان می شود.
عناصر غذایی بدون تحرک در گیاهان
بدون تحرک : عدم انتقال از برگهای پیر به بخشهای جوان گیاه تحت هر شرایطی
- کلسیم
- آهن
- منگنز
- مس
- بور
- مولیبدن
- کبالت
کمبود این عناصر ابتدا در برگهای جوان نمایان می شود.
تحرک مواد مغذی خاک
حرکت عناصر غذایی در خاک، تابع عوامل متعددی مثل اسیدیته، دما، رطوبت، ماده آلی، سیلیکات های لایه ای و هیدرواکسید فلزی خاک می باشد.
تحرک مواد مغذی در خاک، بر جذب آنها توسط گیاه اثر می‌گذارد. همچنین، حساسیت آنها نسبت به تبخیر و رواناب، تحت تأثیر حرکت این مواد قرار می‌گیرد. برای مثال: نیتروژن به‌شکل (NO3–) به‌شدت در خاک متحرک است. این بدان معناست که نیتروژن به‌راحتی در خاک پراکنده میشود و خود را به سطح ریشه می‌رساند، در این شرایط باید مدیریت خوبی اعمال کرد تا از هدر رفتن و تبخیر آن جلوگیری شود.
باید خاطر نشان کرد که نیتروژن در فرم (NH4+) در خاک حرکت نمی‌کند، بنابراین نه‌تنها خود عنصر، بلکه ترکیبات شیمیایی آن نیز اهمیت دارند.
علاوه بر این، از آنجایی که آنیون ها به ذرات خاک متصل نیستند و در محلول شناور در اطراف ذرات خاک باقی می مانند، می توانند بسیار راحت تر از خاک شسته شوند. برعکس، کاتیون ها تمایل دارند به خاک متصل شوند و با آبیاری زیاد یا باران شدید از بین نمی روند.
انتقال فسفر در گیاه
پس از جذب فسفر توسط ریشه ها این ماده از طریق آوندها به سرتاسر گیاه منتقل می شود .گیاهان فسفر را عمدتا به صورت یونهای ارتوفسفات -H2PO4 و -HPO4 جذب می کنند. ریشه ها فسفر محلول خاک را از غلظتهای خیلی پایین به صورت فعال جذب کرده و در گیاه تا غلظتهای ۱۰۰۰ برابر مقدار جذب شده نگهداری می کنند.
فسفر در گیاه متحرک بوده و از اندامهای پیرتر به اندامهای جوان تر انتقال می یابد. برگهای جوان با میوه های در حال نمو می توانند از فسفر ناپایدار بافتهای پیرتر حتی اگر منبع فسفر در خاک قطع گردد تغذیه نمایند.
جذب فسفر توسط ریشه ها
کود سوپر فسفات ساده پروویتا ابتدا از طریق جذب رطوبت به تدریج فسفر خالص آن در ترکیب خاک و آب محلول می گردد و سپس از طریق ریشه های گیاهان جذب میشود. به علت وجود فرآیندهای تثبیتی حرکت فسفر در اغلب خاکها بسیار ناچیز است (کمتر از ۳ سانتی متر) ریشه ها از طریق سطح خود به فسفر داخل کود دسترسی پیدا میکنند.
با توجه به اینکه حلالیت و جذب فسفر به صورت تدریجی است، ابتدا مقدار ثابتی از فسفر که در اطراف منطقه ریشه است در اوایل فصل رشد توسط ریشه های موئیینه جذب و مابقی آن به تدریج در مراحل دیگر رشد در اختیار گیاهان قرار می گیرد. بنابراین کود سوپر فسفات ساده پروویتا برای تقویت گیاهان به تدریج عمل میکند و نیازی نیست در مراحل دیگر فصل رشد این کود را مصرف نمود. بعبارتی مصرف این کود یک نوبت در طی فصل زراعی می باشد.
تحرک مواد مغذی گیاه
برخی از مواد مغذی در بافت های گیاهی متحرک هستند. این بدان معناست که آنها می توانند در صورت لزوم از بافت های قدیمی به بافت های جدیدتر حرکت کنند. کلسیم، آهن، بور و مس غیر متحرک هستند. اگر علامت کمبود فقط در برگ های جدید شایع باشد و نه در برگ های مسن تر، ممکن است نشانه ای از عدم حرکت مواد مغذی باشد.
مواد مغذی متحرک در گیاه این توانایی را دارند که از یک مکان به مکان دیگر در گیاه حرکت کنند. گیاه آنها را به جایی که بیشتر مورد نیاز است منتقل می کند که معمولاً رشد جدید است. به همین دلیل است که کمبود مواد مغذی متحرک ابتدا در رشد قدیمی خود را نشان می دهد – گیاه مواد مغذی متحرک را از رشد قدیمی به جایی که ارزشمندتر هستند – (رشد جدید) کشیده است.
هنگامی که گیاه در حال رشد شاخه ها، جوانه ها و برگ های جدید است، اگر مواد مغذی غیر متحرک در دسترس ریشه نباشد، کمبودها در قسمتهای تازه گیاه ، ظاهر می شود.
از آنجائیکه در دسترس بودن ثابت مواد مغذی بسیار مهم است، کوددهی درختان در پاییز و زمستان بصورت چالکود با استفاده از کودهای گرانوله (آهسته رهش) بسیار حائز اهمیت است.