اصلاح بافت خاک
اصلاح بافت خاک فرآیندیست که شامل افزودن هر گونه مواد آلی و بیولوژیکی است که برای بهبود یا حمایت از رشد و نمو گیاه به خاک اضافه می شوند. این تعریف شامل کودها و همچنین موادی مانند کود دامی و کمپوست است که مواد آلی را به خاک اضافه کرده و ساختار خاک را بهبود می بخشد.
با توجه به اینکه خاک اکثر نقاط کشور ما شور و قلیایی است ، یکی از روشهای بهبود خاکهای شور تغییر و اصلاح بافت خاک به کمک مواد آلی است.
بافت خاک
بافت خاک (مانند لومی، لومی شنی یا رس) به نسبت ذرات ماسه، سیلت و رس اشاره دارد که بخش معدنی خاک را تشکیل می دهند.
به عنوان مثال، خاک سبک به خاکی با شن و ماسه زیاد نسبت به خاک رس اشاره دارد، در حالی که خاک های سنگین عمدتاً از خاک رس تشکیل شده اند.
بافت خاک مهم است زیرا روی موارد زیر تاثیر دارد:
- مقدار آبی که خاک می تواند در خود نگه دارد.
- سرعت حرکت آب در خاک
- میزان حاصلخیزی خاک
به عنوان مثال، شن و ماسه به خوبی هوادهی می شود اما آب زیادی در خود نگه نمی دارد و مواد مغذی کمی دارد. خاک های رسی معمولاً آب بیشتری را در خود نگه می دارند و در تامین مواد مغذی بهتر عمل می کنند.
افزودن مواد آلی توانایی خاک های شنی برای نگهداری مواد مغذی و آب را بهبود می بخشد. و موجب اصلاح بافت خاک می گردد.
افزودنی های آلی، زهکشی و هوادهی خاکهای رسی را بهبود می بخشد و به خشک شدن و گرم شدن سریع خاک در بهار کمک می کند.
اصلاح خاکهای سنگین
خاکهای سنگین خاک‌هایی هستند که از مقدار زیادی رس تشکیل شده‌اند. خاک‌ورزی این خاک‌ها دشوار است، نفوذپذیری کمی دارند و مستعد تشکیل سله هستند.
راهکاری که برای اصلاح خاک سنگین برای کشاورزی پیشنهاد می‌شود استفاده از مواد آلی و کودهای ارگانیک است. مواد آلی نفوذپذیری خاک را افزایش می‌دهند و سبب بهبود ساختار خاک می‌گردند.
علاوه بر کودهای دامی می‌توان از کودهای ارگانیک دیگری مانند کود هیومیک اسید و کود آلی بهساز خاک نیز استفاده کرد. هیومیک اسید سبب اصلاح بافت خاک می‌شود و منجر به ایجاد منافذ به اندازه و کافی برای جذب آب و حفظ آن می‌گردد. همچنین منجر به افزایش عملکرد و فعالیت میکروارگانیسم‌های مفید خاک می‌شود.
اصلاح خاکهای آهکی و قلیایی
اکثر مناطق ایران خاکی آهکی و قلیایی دارند. در خاکهای قلیایی جذب اکثر عناصر غذایی مانند: فسفر، کلسیم، آهن، روی، منگنز و مس مختل می‌شود. در واقع حتی اگر این عناصر در خاک به مفدار کافی در دسترس گیاه باشند، گیاه قادر به جذب و مصرف آن‌ها نیست. چرا که در خاکهای قلیایی این عناصر به فرم غیرقابل جذب تبدیل می‌شوند.
اصلاح خاک قلیایی کاری زمان‌بر است که باید چندین بار تکرار شود. برای کاهش PH خاک می‌توان به صورت دوره‌ای از کودهای گوگرد بنتونیت دار و گوگرد پودری و نیز کودهای مرغی، استفاده کرد.
اصلاح خاکهای شور
اکثر گیاهان قابلیت رشد در خاکهای شور را ندارند. میزان شوری خاک با EC مشخص می‌شود. برای تشخیص مقدار شوری خاک مزرعه و یا باغ باید از زمین نمونه‌برداری شود و آنالیز آب و خاک انجام شود. آزمایش آب و خاک علاوه بر مقدار شوری خاک نوع و مقدار عناصر موجود در خاک را مشخص می‌کند.
دلایل شوری خاک
- آبیاری زمین با آب شور
- از بین بردن پوشش گیاهی
- عدم زهکشی
- بارندگی کم که منجر به عدم آب‌شویی املاح در محیط ریشه می‌شود.
- استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی
اولین راهکار برای اصلاح خاک کشاورزی آبیاری سنگین و غرق‌آب است. آب شویی کردن خاک باعث شستشوی خاک و خروج املاح از منطقه رشد ریشه و گیاه می‌شود. این روند باید در مدت زمان طولانی تقریبا ۲ تا ۶ ماه (بسته به میزان شوری خاک) به طور مدام تکرار شود.
دومین راهکار برای اصلاح بافت خاک کشاورزی شور، زهکشی زمین است. املاحی که بر اثر آب‌شویی و شستشو خاک از سطح و محیط رشد گیاه دور می‌شوند. پس از گذشت مدت زمانی دوباره به سمت سطح خاک کشیده می‌شوند. برای ممانعت از بازگشت مجدد املاح باید زهکشی جدی گرفته شود.
سومین روش برای کاهش شوری خاک استفاده از کودها و مواد موثر بر کاهش شوری است. از کودهایی که اغلب به منظور کاهش شوری استفاده می‌شوند می‌توان به کودهای گوگردی اشاره کرد.
همچنین وجود بی کربنات در آب آبیاری باعث می شود راندمان جذب عناصر غذایی از جمله فسفر توسط گیاه بسیار اندک گردد. در اینصورت استفاده از کود فسفات ازته گرانوله باعث افزایش قابلیت جذب فسفر می شود.
تبدیل خاک شنی به خاک لومی شنی
خاک های شنی نسبت به انواع دیگر خاک حاصلخیزتر هستند و بیشتر مستعد خشک شدن هستند، زیرا از ذرات نسبتاً بزرگی تشکیل شده اند. این بدان معناست که شکاف‌هایی بین ذرات وجود دارد که باعث می‌شود آب (و مواد مغذی محلول در آب) به راحتی در خاک و دور از دسترس ریشه‌های گیاه فیلتر شوند. ما باید تا حدی این شکاف ها را ببندیم و به خاک کمک کنیم تا آب و مواد مغذی را حفظ کند. با افزودن مواد آلی به خاک می توان علاوه بر بهبود ساختار خاک توانایی آن را برای نگه داشتن آب بالا برد. که در نهایت موجب اصلاح بافت خاک می گردد.